Duitslanddeskundige Ulrike Nagel bespreekt het boek dat is verschenen met de politieke memoires van Angela Merkel, de Duitse oud-bondskanselier die deze rol 16 jaar lang vervulde.
Angela Merkel was jarenlang bondskanselier van Duitsland. Met haar handelen en haar houding drukte ze een stempel op de Duitse, Europese en internationale politiek. In haar nieuwe boek Vrijheid blikt ze terug op haar leven in twee Duitse staten: tot 1990 in de DDR, en vervolgens in het herenigde Duitsland. Hoe is het haar als Oost-Duitse gelukt de eerste vrouwelijke kanselier van een verenigd Duitsland en één van de machtigste regeringsleiders in de westerse wereld te worden? Wat dreef haar?
Samenvatting van het gesprek
Inleiding Vandaag is in meer dan 30 landen tegelijk het boek “Vrijheid”, de langverwachte politieke memoires van Angela Merkel, verschenen. In dit boek blikt de oud-bondskanselier terug op haar leven, waarvan ze de eerste 35 jaar in de DDR doorbracht en de volgende 35 jaar in het herenigde Duitsland [00:25]. Ulrike Nagel, Duitsland-deskundige, groeide net als Merkel op in de DDR [00:37].
Een inkijkje in Merkel’s privéleven [00:40] Nagel legt uit dat Merkel zich tijdens haar carrière zelden blootgaf [00:40]. Het boek geeft echter wel een betere inkijk in haar privéleven, vooral in de eerste hoofdstukken over haar jeugd [01:04]. Het boek, dat 730 pagina’s telt, is niet van tevoren naar journalisten gestuurd, wat aangeeft dat Merkel de controle wilde behouden [01:04]. Ze heeft zelden over haar jeugd in de DDR gesproken, dus het is interessant om daar nu meer over te lezen [01:21].
Merkel’s kracht en uitdagingen [01:38] Merkel’s grootste kracht was haar vermogen om 16 jaar lang te overleven in de politiek, niet omdat niemand haar wilde, maar omdat ze zelf vond dat het mooi was geweest [01:38]. Ze moest standhouden in een gedeeld Duitsland en daarna in een “enorme macho mannencultuur” [01:51]. Als lid van de CDU, een partij die ze overnam, bevond ze zich tussen traditionele West-Duitse mannen vol ego’s [02:05]. Ze werd vaak tegengewerkt en leerde al snel dat emoties, als vrouw in die context, achterwege gelaten moesten worden [02:23]. Ze benadrukte nooit haar vrouw-zijn of haar Oost-Duitse afkomst, maar plaatste haar persoonlijkheid bescheiden op de achtergrond voor het “grotere geheel” [02:42].
Merkel’s jeugd in de DDR en parallellen met Nagel [02:59] Merkel beschrijft haar jeugd in Oost-Duitsland als “gelukkig” [02:59]. Nagel, die zelf een podcast heeft gemaakt over haar jeugd in de DDR, merkt op dat Merkel 25 jaar ouder is en de val van de Muur als volwassene meemaakte, terwijl Nagel een kind was [03:04]. Als kind was de DDR een “beschermde, veilige wereld” met veel vrijheid voor kinderen [03:24]. Merkel groeide landelijk op, hoewel ze in Hamburg (West-Duitsland) geboren is [03:34]. Haar vader, een pastoor met politieke connecties, verhuisde met het gezin naar het ommeland van Berlijn [03:38]. Ze werd intellectueel opgevoed door slimme ouders; haar moeder was docent, haar vader pastoor en hoogopgeleid [03:55]. Merkel studeerde natuurkunde en moest “slalommen” door het systeem, waarbij ze moest oppassen wat ze zei [04:08]. Ze vond de socialistische vakken die ze moest volgen een “doorn in het oog” en vermeed openlijke kritiek om haar carrière niet te schaden [04:39]. Het “Living On The Edge” of “leben an der Kante” (de grens opzoeken) was een kunst die ze meester werd [05:13].
De val van de Muur en de politieke carrière [05:23] Merkel was dolblij met de val van de Muur in 1989, omdat de voortdurende behoefte om te laveren en op te letten wat je zegt veel energie kostte [05:23]. Ze was blij met de nieuwe mogelijkheden om te reizen en wetenschappelijk andere dingen te doen [05:40]. Ze ging al snel de politiek in, omdat ze wilde meedoen aan iets nieuws [05:49]. Hoewel ze de eerste avond van de val van de Muur de grens overstak en weer terugkwam, was ze verrast dat het de volgende dagen alleen nog maar over politiek ging [05:59]. Ze was een voorstander van de hereniging en sloeg daarom de politieke richting in [06:09].
Invloed van de DDR-achtergrond en kritiek op Merkel [06:16] Haar DDR-achtergrond heeft invloed gehad op haar politieke carrière, vooral haar vermogen tot “laveren” [06:16]. Ze sprak zelden over haar persoonlijke achtergrond, wat het boek interessant maakt [06:22]. Ze bleef bescheiden te midden van “ego-mannetjes” [06:47]. Hoewel Horst Seehofer haar ooit verweet dat ze uit was op macht, vindt Nagel dit niet geloofwaardig, omdat Merkel altijd ging voor het “grotere gemeengoed” en wat goed was voor het land en de wereld [06:55]. Ze was niet ijdel, en het ging haar altijd om de inhoud [07:24]. Tegen het einde van haar kanselierschap kreeg ze veel kritiek vanwege haar twijfel en trage beslissingen [07:47]. Ze heeft echter nergens spijt van, en vond dat ze juist heeft gehandeld met de kennis van toen [08:02].
Het “Wir schaffen das” en de vluchtelingencrisis [08:21] Haar uitspraak “Wir schaffen das” (wij redden dit) wordt haar vaak kwalijk genomen [08:21]. Zelf zegt ze dat ze dit zei omdat, als men de Berlijnse Muur kon neerhalen, men ook een vluchtelingenstroom aankon [08:27]. Dit was een van de weinige keren dat ze vanuit haar volle overtuiging en waarden sprak [08:38]. Het feit dat deze “ietwat emotionele opmerking” haar zo zwaar wordt aangerekend, geeft haar achteraf gelijk dat ze emoties altijd achterwege liet [08:51]. Ze vroeg zich af wat ze anders had moeten zeggen: “hadden we moeten zeggen ‘we halen het niet’?” [09:03]. Ze hield zich aan de bestaande wetten, die mensen in nood helpen [09:07]. Haar familiegeschiedenis, waarin haar oma de Tweede Wereldoorlog en bombardementen meemaakte en moest vluchten, zal hierbij een rol hebben gespeeld [09:13]. Dit toont aan dat Duitsers zelf ook miljoenen vluchtelingen hebben gekend [09:36].
Afstand tot het volk en internationale politiek [09:55] Merkel had weinig “feeling” met het volk [09:55]. De hiërarchie tussen politiek en burgers is in Duitsland veel groter dan in Nederland, en Merkel was geen “mensenmens” zoals Rutte [10:18]. Haar sterkste kant lag niet in het gemakkelijke contact met mensen, maar in haar standvastigheid [10:28].
Ontmoeting met Poetin en honden [10:41] In de internationale politiek werd het haar ook niet gemakkelijk gemaakt [10:38]. Een bekend voorbeeld is haar ontmoeting met Poetin, waarbij Poetin een hond voor haar voeten wierp [10:41]. Merkel was doodsbang voor honden, en Poetin wist dit [10:50]. Nagel vindt het knap hoe Merkel hiermee omging, omdat ze niet direct reageerde maar toch het antwoord gaf dat het een bewuste provocatie was [11:02].
Achtergrond
In Vrijheid beschrijft Angela Merkel het dagelijkse leven in de kanselarij, maar ook de zeer dramatische dagen en nachten toen ze in Berlijn, Brussel en elders beslissingen met grote impact moest nemen. Ze schetst hoe internationale samenwerking door de jaren heen veranderde en onder welke druk politici vandaag de dag staan bij het zoeken naar oplossingen voor complexe problemen in een geglobaliseerde wereld. Ze neemt ons mee achter de schermen van de internationale politiek en laat zien welke betekenis persoonlijke gesprekken kunnen hebben – en welke grenzen er zijn.
Te gast: Gertjan Verbeek, Teus Lebbing, Ulrike Nagel, Karin Bloemen.
In 700 pagina’s beschrijft Merkel haar jeugd in de DDR, het opklimmen in de politiek en de talrijke beslissingen die ze heeft genomen. Vooral naar dat laatste wordt door politiek Berlijn al maanden uitgekeken. In het boek wordt duidelijk dat Merkel voor al haar besluiten staat. Van Nord Stream tot ‘wir schaffen das’, van de euro- tot de Oekraïnecrisis: Merkel verdedigt haar politieke erfenis en heeft nergens nadrukkelijk spijt van. Op een enkele beslissing in de coronacrisis na.
Zo verdedigt de CDU-politica haar opstelling tegenover Rusland, waarmee zij een goede relatie nastreefde. Merkel schrijft begrip te hebben voor Oost-Europese landen die niet in betere banden met Rusland wilden investeren, maar “zij leken te wensen dat het land gewoon zou verdwijnen. Maar Rusland, met zijn kernwapens, bestond. Het was en is geopolitiek onmisbaar.”
Merkel verdedigt ook haar blokkade van een snelle NAVO-toetreding van Oekraïne en Georgië in 2008, met een verwijzing naar een mogelijke militaire reactie van Rusland. Dat besluit is haar na de Russische inval in Oekraïne op kritiek komen te staan, maar Merkel blijft er unverfroren achter staan. Daarbij benadrukt de oud-kanselier ook het eigen veiligheidsbelang. “Een nieuw lid moet niet alleen veiligheid voor dat land brengen, maar ook voor de NAVO zelf.”
Ze staat ook nog altijd achter de aanleg van de controversiële Nord Stream-gasleidingen. “Na de Russische inval Oekraïne werd me sterker dan ooit tevoren verweten dat ik Duitsland op onverantwoordelijke wijze afhankelijk zou hebben gemaakt van Russisch gas”, schrijft ze, met vervolgens de uitleg dat alternatieven duurder waren en Duitsland juist van kernenergie af wilde. Ook schrijft ze dat landen als Polen en Oekraïne niet per se tegen Russisch gas waren als de leidingen over hun grondgebied hadden gelopen.
Over de titel van haar boek, Vrijheid, wordt Merkel het meest expliciet in de epiloog. Ze probeert ze de betekenis van het begrip te herijken: ‘Ware vrijheid is niet alleen uit op eigen voordeel, het kent remmingen en scrupules. Ware vrijheid is niet alleen de vrijheid ván iets – van dictatuur en onrecht –, maar blijkt uit de verantwoordelijkheid vóór iets: voor de medemens, voor de samenleving, voor onze gemeenschap.’
Links: NPO Start ↗ / Youtube ↗ / Video ↗
Tijd voor MAX is een live televisieprogramma van Omroep MAX. Het programma wordt gepresenteerd door Martine van Os en Sybrand Niessen. Het programma wordt elke werkdag uitgezonden van 17.10 tot 17.55 uur op NPO 1. Tijd voor MAX behandelt verschillende onderwerpen zoals gezondheid en preventie, consumentenzaken, lifestyle en maatschappelijke, actuele kwesties. Dagelijks is er een (bekende) gast van de dag aanwezig, die meepraat over deze onderwerpen.
