Bij Eva Jinek aan tafel

Ulrike zat dinsdag 4 februari aan tafel bij Eva, samen met Jeroen Wollaars, Coks Donders en Özcan Akyol. Ze bespraken de aanstaande verkiezingen in Duitsland.

Samenvatting van dit gesprek

In de talkshow Jinek discussieert presentatrice Eva Jinek met haar gasten over de politieke onrust in Duitsland en de snelle opkomst van de radicaal-rechtse partij, de AfD (Alternative für Deutschland). De uitzending verkent de factoren achter deze ontwikkeling en de mogelijke gevolgen ervan. De discussie wordt gevoerd door Jinek met twee gasten: Ulrike Nagel, die een Duitse achtergrond heeft, en Jeroen Wollaars, een correspondent in Duitsland.

Oorzaken en context van de opkomst van de AfD

• Veranderend sentiment over migratie: Een belangrijke factor in de populariteit van de AfD is de publieke bezorgdheid over migratie. Een recent incident, waarbij een afgewezen asielzoeker een kind en een man aanviel en doodde, zorgde voor een keerpunt in de verkiezingscampagne. Volgens de statistieken van de politie gebeuren er minder van dit soort incidenten , maar worden ze uitvergroot door de media en sociale media. Uit opiniepeilingen blijkt dat 68% van de Duitsers vindt dat er te veel migranten naar hun land komen.
• Historische vergelijking en taboe: De opkomst van een radicaal-rechtse partij is extra gevoelig in Duitsland vanwege het oorlogsverleden en de nazi-geschiedenis. Historisch gezien gold het als een taboe om radicaal-rechtse of extreemrechtse ideeën openlijk te uiten, maar dat taboe is inmiddels vervaagd. Een deel van de bevolking zegt: “Wir haben Hitler schon gehabt” , terwijl anderen de recente protesten vergelijken met “niet weer”.
• Proteststemmen: Veel kiezers zien de AfD als een proteststem. De partij trekt stemmen van ontevreden burgers die zich afzetten tegen het gevestigde beleid, zoals dat van oud-bondskanselier Merkel. De uitsluiting van de AfD door andere partijen, een zogenoemd ‘cordon sanitaire’, voedt juist deze onvrede.

Standpunten van de AfD en politieke reacties

• Standpunten van de AfD: De AfD staat voor een strenger migratiebeleid, met plannen zoals permanente grenscontroles en het weigeren van asielzoekers die al door een ‘veilig land’ zijn gereisd. De partij wil ook ‘remigratie’ en deportering.
• Duitse Middenpartijen: In reactie op het veranderde sentiment heeft de CDU-CSU, de partij die waarschijnlijk de verkiezingen zal winnen, haar strategie aangepast. Oorspronkelijk gericht op economie, verschuift de partij nu naar een migratiebeleid dat strakker is.
• Cordon sanitaire: Er is controverse ontstaan omdat de CDU-leider Friedrich Merz een motie over migratie indiende waar de AfD mee instemde, waarmee hij een eerdere belofte brak om niet samen te werken met de AfD.

Gevolgen voor Europa

Jeroen concludeert dat de ontwikkelingen in Duitsland mogelijk aanzienlijke gevolgen zullen hebben voor Europa. Als Duitsland een strenger asielbeleid voert, kan dit andere Europese landen beïnvloeden en de algehele trend van een strenger migratiebeleid versterken. Desondanks verwacht hij niet dat de AfD de grootste partij zal worden, maar dat de impact van hun opkomst op het Duitse politieke landschap aanzienlijk is.

Over dit gesprek

De uitzending van Jinek stond in het teken van de naderende verkiezingen in Duitsland en de opmars van de radicaal-rechtse partij AfD. Het gesprek kreeg extra gewicht door de aanwezigheid van Ulrike Nagel, die als enige geboren Duitser aan tafel een persoonlijke en historisch-culturele dimensie toevoegde.

Ulrike Nagels bijdrage: een Duits perspectief

Nagel bracht haar achtergrond – opgegroeid in Oost-Duitsland, nu woonachtig in Nederland, maar met nog veel familie en vrienden in Duitsland – nadrukkelijk in. Daarmee vertegenwoordigde ze niet alleen een analytisch, maar ook een emotioneel perspectief. Ze benadrukte hoezeer Duitsland verscheurd is: aan de ene kant een snel groeiende groep kiezers die zich tot de AfD wendt, aan de andere kant een sterke tegenbeweging die zich juist met passie en massale protesten verzet.

Volgens Nagel was er recent een keerpunt: na een fel debat in de Bondsdag kwamen meer dan 160.000 mensen de straat op om te demonstreren voor democratische waarden. Zij zag dit als een signaal dat het midden, dat lange tijd stil bleef, nu in beweging komt. Nagel legde uit dat dit cruciaal is, omdat democratie in Duitsland – met de zware erfenis van de Tweede Wereldoorlog – altijd balanceert tussen normalisering van radicaal-rechts en een diepe collectieve waarschuwing: “Nie wieder – jetzt.”

Normalisering en taalverschuiving

Nagel wees er verder op dat de taboes rond extreemrechts taalgebruik steeds meer verdwijnen. Waar het vroeger ondenkbaar was om openlijk AfD-standpunten of xenofobe opvattingen te uiten, gebeurt dat nu wel. Dat heeft volgens haar deels te maken met economische onzekerheden, vooral in Oost-Duitsland, maar ook met de rol van sociale media die incidenten uitvergroten en angstbeelden versterken.

Ze waarschuwde dat dit proces niet onschuldig is: de AfD gebruikt inmiddels begrippen als “remigratie” (deportatie van migranten) en schuift richting terminologie die uit de geschiedenis bekend en berucht is. Juist omdat de AfD lokaal steeds meer wortelt, ontstaat het gevaar dat dit soort discours genormaliseerd raakt in de samenleving.

Afzetten tegen de AfD én het establishment

Nagel maakte ook duidelijk dat de huidige situatie niet simpelweg een strijd is tussen “fout” en “goed”. Veel Duitsers zien in de AfD een uitlaatklep voor hun frustraties, deels uit protest tegen de gevestigde politiek. Ze signaleerde dat dit electoraat zich vaak niet gehoord voelt. Tegelijkertijd is de AfD geen partij die werkelijk dichter bij de burger staat: ook zij opereert ver van het dagelijkse leven van de kiezer.

Haar analyse sloot aan bij de bredere stelling dat het gevaarlijk is om AfD-kiezers te negeren of alleen af te wijzen. Dat voedt juist de gevoelens van vervreemding en anti-establishment.

Historische lading en moreel appel

Wat Nagels inbreng bijzonder maakte, was de manier waarop zij de historische dimensie aan het actuele debat verbond. Ze herinnerde eraan dat Duitsland nog altijd worstelt met de schaduw van Hitler en de Holocaust. Daarom, zo stelde ze, is de strijd tegen normalisering van extreemrechts in Duitsland wezenlijk anders dan in Nederland of andere Europese landen.

Nagel plaatste de protesten tegen de AfD in die context: het is niet alleen een politiek meningsverschil, maar een fundamenteel moreel appel – een plicht die voortvloeit uit het verleden. Ze benadrukte dat veel Duitsers, ook in haar persoonlijke kring, de overtuiging hebben dat je dit niet normaal mag laten worden.

Conclusie

Met haar bijdrage gaf Ulrike Nagel de discussie diepte en urgentie. Waar andere tafelgasten de opkomst van de AfD vooral vanuit politieke strategie of media-effecten analyseerden, bracht zij het gesprek terug naar de kern: de strijd om de ziel van de Duitse democratie. Haar boodschap was dubbel: er is gevaar door de groei van de AfD en het verschuiven van normen, maar er is ook hoop omdat het midden van de samenleving nu wakker wordt en massaal in actie komt.

Achtergrond

Met minder dan drie weken te gaan, houden onze oosterburen hun adem in. Na het tijdperk van Merkel en Scholz, wil de kiezer liever vandaag dan morgen drastisch nieuw beleid. Het rechtse Alternative für Deutschland is in opkomst.

Duitsland maakt zich op voor vervroegde Bondsdagverkiezingen. Na het uiteenvallen van de regering-Scholz bepaalde de bondspresident dat Duitsers op 23 februari naar de stembus gaan om een nieuw parlement te kiezen. In de peilingen staat de CDU/CSU van lijsttrekker Friedrich Merz bovenaan.

De partijen die denken kans te maken de grootste te worden en de kanselier te leveren, noemen hun lijsttrekker kanselierskandidaat (Kanzlerkandidat). De CDU/CSU, de SPD, de Groenen, de AfD en de BSW hebben alle vijf een kanselierskandidaat dit keer. De andere partijen noemen hun lijsttrekker Spitzenkandidat.

• CDU/CSU: Kanzlerkandidat Friedrich Merz
• SPD: Kanzlerkandidat Olaf Scholz
• Groenen: Kanzlerkandidat Robert Habeck vormt samen met Annalena Baerbock een lijsttrekkersduo.
• AfD: Kanzlerkandidat Alice Weidel
• FDP: Spitzenkandidat Christian Lindner
• Die Linke: Spitzenkandidaten Heidi Reichinnek en Jan van Aken
• BSW: Kanzlerkandidat Sahra Wagenknecht

Geen van de partijen wil met de AfD samenwerken. De CDU/CSU sluit ook Die Linke uit. De christendemocraten lijken de grootste partij te worden, afgaande op de peilingen. Dat maakt de kans groot op een coalitie van CDU/CSU en SPD, een zogenoemde Grote Coalitie. Of die een meerderheid van de zetels in de Bondsdag heeft is nog onduidelijk. Mogelijk moet een van de kleinere partijen zich aansluiten. Een coalitie van CDU/CSU, SPD en Groenen kan waarschijnlijk op een meerderheid rekenen maar de christendemocraten voelen hier weinig voor. Een coalitie van CDU/CSU met alleen de Groenen heeft ook kans op een meerderheid. CSU-leider Söder sluit samenwerking met de Groenen uit, maar CDU-lijsttrekker Merz houdt de optie open, al maakt ook hij duidelijk dat het niet zijn voorkeur heeft.

Links: AVROTROS ↗ / Vimeo ↗ / Video