In Berlijn weet je het nooit zo heel erg precies.
Is het kunst?
Geschiedenis?
Of marketing?
Berlijn is geen mooie stad. Geen Disney. Een stad die altijd en voortdurend aan verandering onderhevig is. Een stad in wording. En als iets af is, wordt het weer in twijfel getrokken en 20 jaar later weer afgebroken. Of 40. Dat kan hier.
De afgelopen dagen staan niet alleen de Duitse, maar ook de internationale kranten vol van stukken over ‘DE muur’. De auteurs van die stukjes hebben het over de East Side Gallery, op Twitter en FB ook wel liefdevol afgekort als ESG. Het klinkt bijna als een nieuw partypilletje.
Het is bij mij om de hoek, op de fiets nog geen 10 minuten. Ik kom er niet zo vaak, fiets er alleen maar langs. En dat heeft ermee te maken dat ik deze strook van in totaal 1,3 kilometer helemaal niet zo heel erg bijzonder vind.
Misschien omdat ik me dat stuk muur nog herinner als een grijs stukje achter de Warschauer Straße. Ik weet natuurlijk weinig van die tijd, maar wel dat dit lange stuk waarachter de Spree schuil gaat niet altijd zo fel en kleurrijk is geweest als nu. Mijn herinnering zal bedrieglijk zijn; dat is vaak zo. Want vóór 1990 kwam ik eigenlijk amper bij Warschauer Straße. Ik stapte er niet uit, omdat er geen vrienden woonden en omdat mijn ouders er niet werkten, twee belangrijke voorwaarden om als Berlijns kind ergens naar toe te gaan.
Dat betekent dat ik dat stuk grens pas gezien kan hebben, toen er wel degelijk een reden was om er langs te komen. Een uitstapje met school? Overstappen op de U-Bahn? De Koude Oorlog en de muur zorgden ervoor dat je op dit station pas weer in 1995 de metro (richting het Westen) kon pakken. Maar toen moet er al lang graffiti op hebben gezeten.
Meteen na de val van de muur werden de grijze stukken beton, die alleen het achterste gedeelte van de grens waren, tot openbare galerij verklaard. Kunstenaars uit de hele wereld schilderden en spoten er hun indrukken van de gebeurtenissen op. NA de val van de muur, want toen dit nog echt de afsluiter van de Berlijnse muur was (de echte grens was de daar achter liggende Spree), waren de stenen natuurlijk gewoon zoals ze bedoeld waren. Oorspronkelijk wit, maar inmiddels grijs. Graffiti in Oost-Berlijn? Denk maar niet dat je er toen iets op mocht spuiten. Zelfs niet als je een spuitbus had kunnen bemachtigen ergens.
Mettertijd werden de oorspronkelijke kunstwerken vaal. En dus schilderden bijna al die internationale kunstenaars er nog eens overheen. Materialen uit de DDR waren ook nooit zo’n lang leven beschoren, en dus gingen ook de stenen langzaam kapot. Er volgde een restauratie. Historische stenen, met nieuwe kunst en ook nieuw beton. En nieuwe toeristen. Die nu volgens mij vaak geen idee meer hebben dat het ooit allemaal grijs was aan deze kant.
Geschiedenis is kunst geworden. En ja, de muur stond hier echt. Maar wat je nu ziet, heeft weinig meer te maken met de echte grens, die uit twee muren bestond, met daartussenin een Todesstreifen met zand, wachttorens en patrouillerende soldaten. (Als je wilt weten hoe dat er echt uitzag, moet je naar het documentatiecentrum aan de Bernauer Straße, daar draaien filmopnames van een helicopter die in 1990 en 91 over de hele muustrook is gevlogen en zo het verloop van de Berlijnse muur voor eeuwig heeft vastgelegd.)
Toch is de East Side Gallery een monument. Officieel. Door de stad beschermd, al in 1991.
Ook daarom is het vreemd dat er nu onaangekondigd gaten in worden gezaagd.
Toch vind ik de ophef overdreven. Het gaat over een stuk van 19 meter. En de stad heeft betere voorbeelden voor haar geschiedenis. De Bernauer Straße. De wachttoren die verstopt staat achter Potsdamer Platz (je moet even zoeken). De stukjes Todesstreifen die door grote delen van de stad lopen, maar dan wel buiten het centrum. Waar het gros van de toeristen niet komt.
En dat is misschien ook maar goed zo. Waar veel toeristen komen, wordt veel gesaneerd en veel aangepast. Want je wilt toch iets moois presenteren? Je wilt toch een mooie stad afleveren? Op een dienblaadje? Daarom is de Brandenburger Tor nu witter dan ooit. Daarom wordt er nu een nieuw stadskasteel gebouwd. Omdat het paleis van de DDR op dezelfde plek te lelijk was. Daarom staat er een nep-grenswachtershuisje op Checkpoint Charlie. Met nep-zandzakken. En nep-soldaten. Daarom is de East Side Gallery nu vrolijker dan ooit. Met gekortwiekt strak gras erachter. En daarom is Berlijn inmiddels toch wel een beetje Disney. Let maar op Mickey Mouse op de Pariser Platz. (En Darth Vader, ook al gezien. Echt waar).
Berlijn vertelt genoeg verhalen van vroeger. Op tal van plekken, vooral de ongesaneerde. De kapotte en aftandse. De East Side Gallery is absoluut een bezienswaardigheid. Maar niet de enige. En niet zaligmakend.
Ik hoop altijd maar dat de internationale stadsgidsen dat ook weten. En het doorvertellen aan de toeristen. Maar ook aan de journalisten die er nu over schrijven.