Op 9 november is het exact 35 jaar geleden dat de Berlijnse Muur viel. Op die herfstige novemberavond in 1989 opende de DDR – weliswaar na weken van massale protesten, maar toch ook vrij plotseling – de grenzen tussen Oost- en West-Berlijn. Het werd het historische startschot van de hereniging van het decennialang verdeelde Duitsland.
Inmiddels is de Muur alweer 35 jaar weg, maar zijn de verschillen tussen Oost en West nog altijd levensgroot. Tegelijkertijd lijken verkiezingsuitslagen Duitsland soms opnieuw te verdelen en krijgen radicale geluiden de laatste jaren steeds meer voet aan de grond. En dat terwijl deze week ook nog eens de Duitse regering viel en de Duitsers vervroegd naar de stembus mogen.
Hoe staat ons buurland er 35 jaar na de val van de Muur voor? Wat zien we nu nog terug van die Wende? En hoe leeft het IJzeren Gordijn misschien nog altijd door in de harten en hoofden van onze oosterburen? Coen Verbraak spreekt er in De Publieke Tribune over met kenners en ooggetuigen van het Duitsland van voor en na de hereniging.
Te gast: Anja Fricke, Ulrike Nagel en Hanco Jürgens
Presentatie: Coen Verbraak
Audio
In dit gesprek
Journaliste Ulrike Nagel, cultuurwetenschapper Anja Fricke en Hanko Jürgens van het Duitsland Instituut bespreken in de “Publieke Tribune” de val van de Berlijnse Muur, 35 jaar geleden, en de gevolgen daarvan voor het herenigde Duitsland.
- De Val van de Muur en de Huidige Politieke Crisis [01:09]: De val van de Muur, 35 jaar geleden, markeerde het begin van de Duitse hereniging, maar de verschillen tussen Oost en West blijven groot. Actueel is de val van de Duitse coalitie, waarbij kanselier Scholz de minister van Financiën ontsloeg. Jürgens noemt dit “onverwacht, doch verwacht” [01:59]. Nagel koppelt de huidige politieke crisis aan de verkiezingsoverwinning van Trump en de verdeeldheid in Duitsland, waar extreme flanken veel aandacht krijgen door een ‘stil’ midden [03:15]. Ze maakt zich zorgen over de hoge score van de AfD en de manier waarop zittende partijen en media hiermee omgaan [04:14].
- Het Midden en Economische Concepten [05:05]: Jürgens benadrukt de vraag “waar is het midden gebleven?” en stelt dat het midden heeft verzaakt in het vinden van nieuwe economische concepten sinds de kredietcrisis. De komende verkiezingen in Duitsland zijn cruciaal voor de toekomst van Europa, gezien het debat over investeringen en het vasthouden aan de “Schuldenbremse” [05:52].
- Herinneringen aan de Wende [07:04]: Anja Fricke, 11 jaar oud toen de Muur viel, sliep door het moment heen, maar herinnert zich de volgende ochtend als radicaal anders. Ze vertelt over haar atletofficier die plotseling verdwenen was [07:44]. Ulrike Nagel (10 jaar oud) herinnert zich vooral de materialistische veranderingen: de mogelijkheid om een Barbie te kopen en de overvloed aan westerse producten in West-Berlijn, dat als een paradijs van koffie en Haribo Goldbären rook [09:08].
- De Muur Viel te Vroeg [10:43]: Hanko Jürgens legt uit dat de Muur “te vroeg” viel door een misverstand op een persconferentie van politbureau-lid Günter Schabowski, die zei dat de reisregeling “sofort” (onmiddellijk) inging. West-Duitse televisie speelde een grote rol in de verspreiding van dit nieuws, waarna mensen massaal naar de grensovergangen stroomden en de grenspaal bij Bornholmer Straße werd geopend [10:49].
- Leven na de Muur [13:21]: Nagel zag de stad snel veranderen met videotheken en een nieuw assortiment in supermarkten. Ook de bibliotheken werden gevuld met luchtigere westerse boeken, zoals die van Enid Blyton [32:37]. Fricke herinnert zich de grootste verandering als de massale werkloosheid, waaronder die van haar broer [33:15]. Ulrike belandde in Nederland na een vakantie in Spanje, gedreven door de wens om te reizen die haar ouders niet hadden [35:35].
- Onderzoek naar de Jeugd [15:46]: Ulrike Nagel’s podcast “Over de Muur” onderzoekt haar eigen jeugd in de DDR en de zesjescultuur in Nederland die ze niet deelt [16:12]. Ze voerde gesprekken met haar ouders en vriendinnen, waarbij bleek dat Duitsers terughoudender zijn om te praten over het verleden. Nagel voelde zich opgelaten bij het kritisch bevragen van haar vader over de DDR, waarvoor hij niet veel kritiek had. Ze onderzoekt ook een mogelijk Stasi-dossier van haar opa, wat toont hoe weinig er binnen gezinnen over het verleden werd gesproken [36:20].
- De DDR in het Heden [41:05]: Hanko Jürgens stelt dat de DDR nog steeds “in de hoofden van mensen” bestaat. Grote transformaties en massale ontslagen na de Wende hebben geleid tot een “globaliseringsangst” en “transformatie-moeheid”. Recente crises, zoals Covid-19, triggeren oude gevoelens van onderdrukking en wantrouwen tegenover de overheid [41:21]. Er blijven grote verschillen tussen Oost- en West-Duitsland, bijvoorbeeld in het sentiment over de oorlog in Oekraïne, wat de AfD gebruikt voor campagnes zoals #nichtunserkrieg [43:04].
- Onvoltooide Eenheid [44:43]: Anja Fricke en Ulrike Nagel zijn blij dat de DDR niet meer bestaat, maar benadrukken dat de verwerking en de gelijkheid tussen Oost en West nog niet voltooid zijn, wat zichtbaar is in pensioenen, managementposities en het gevoel van “ingelijfd” te zijn door het Westen [45:56]. Het gesprek toont aan hoe openlijk de twee Oost-Duitse vrouwen hierover kunnen praten in Nederland, iets wat in Duitsland nog steeds gevoelig ligt [47:22].
Links
- NPO Radio 1 ↗
- Human ↗
- Youtube ↗
- Video
In De Publieke Tribune hoor je elke zaterdagmiddag op Radio 1 de meest indrukwekkende verhalen uit de haarvaten van de samenleving. Onder leiding van Coen Verbraak delen iedere week weer nieuwe gasten hun ervaringen over maatschappelijke onderwerpen die hen bezighouden of belemmeren in het dagelijks leven.
