Zaterdag 3 oktober is het 30 jaar geleden dat Oost en West Duitsland werden herenigd. Het jaar daarvoor was de muur gevallen, een belangrijk moment natuurlijk in de recente geschiedenis van Duitsland. Journalist Ulrike Nagel vertelt in de uitzending over het leven in Oost-Duitsland, ze groeide er namelijk op.
Beluister het interview met Jurgen van den Berg.
Samenvatting van dit gesprek
Journaliste Ulrike Nagel bespreekt op NPO Radio 1 de Duitse hereniging, 30 jaar na de val van de Muur, en de vraag of het land echt één is geworden.
Jeugd in de DDR en Bewustzijn van een Ander Duitsland
Ulrike Nagel is geboren in Greifswald, een universiteitsstad met een kerncentrale in de buurt [00:35]. Ze omschrijft Greifswald als een mooie oude stad met een mix van vestingbouw en Plattenbau. Haar ouders waren jong toen ze werd geboren en verhuisden later naar Oost-Berlijn, eerst naar een tweekamerappartement zonder centrale verwarming en warm water, en daarna naar een nieuwbouwflat in Marzahn met deze voorzieningen [01:08].
Als kind was Nagel zich altijd bewust van een ander Duitsland, vooral door speelgoed en kleding [02:48]. Vriendinnetjes hadden Barbies en west-Duitse knuffels, en Nagel kreeg zelf gedragen kleding in felle kleuren opgestuurd van familie uit West-Duitsland. Ze herinnert zich ook verrassingseieren met een wipwap die niet werkte met Oost-Duits geld [03:58].
De Val van de Muur en de Eerste Stappen in het Westen
Nagel, die 10 jaar oud was toen de Muur viel, herinnert zich vooral de reis van haar moeder naar IJsland op 11 november 1989. Zelf ging ze met haar vader en overgrootoma naar West-Berlijn, naar de Kurfürstendamm. Hier kregen ze gratis geld van de bank, waarvan Nagel haar eerste (en enige) Barbie kocht. Ze herinnert zich ook het “gratis” graaien van dikke rietjes bij McDonald’s, iets wat in Oost-Duitsland ondenkbaar was [05:09].
Is Duitsland Werkelijk Herenigd?
Volgens een recente peiling vindt 23% van de Duitsers dat het land nog niet één is geworden, voornamelijk door verschillen in levensomstandigheden [00:11].
- Verschillen die Blijven Bestaan [07:11]:
- Economische Ongelijkheid: Een West-Duits huishouden heeft twee keer zoveel vermogen als een Oost-Duits huishouden. Pensioenen en salarissen zijn nog niet gelijkgetrokken; in Oost-Duitsland verdien je nog steeds minder voor hetzelfde werk [07:16].
- “Wessis” en “Ossis”: Er was een gevoel van “toetreding” in plaats van hereniging, waarbij West-Duitsland de overhand had en “Wessis” (West-Duitsers) de baas speelden over “Ossis” (Oost-Duitsers). De waarde van de Oost-Duitse levenswijze verdween.
- Positieve Ontwikkelingen [07:40]:
- Persoonlijk Voordeel: Veel Oost-Duitsers (bijna de helft) geven aan persoonlijk voordeel te hebben gehad van de eenheid.
- Zelfbewustzijn: Oost-Duitsers hebben de afgelopen 10 jaar een eigen zelfbewustzijn ontwikkeld en zijn mondiger geworden. Niemand kan meer om het oosten heen.
Ulrike Nagel benadrukt dat Duitsers binnen het land zelf al enorm verschillen, ongeacht de Oost-West scheiding. Ze stelt dat er meer eenheid is dan ooit, en de meerderheid is gelukkig met die eenheid, ook al zijn er nog steeds verschillen [06:35].
Verdere Achtergrond
Ondertussen bijna dertig jaar geleden herenigden Oost- en West-Duitsland. Toch zijn de demografische ontwikkelingen tussen beide regio’s vandaag erg groot. En het ziet er ook niet naar uit dat dat gaat veranderen, meldt het Berlijnse Instituut voor Bevolking en Ontwikkeling in een nieuwe studie.
Op 3 oktober 1990 werd de Duitse Democratische Republiek (de DDR, ofwel Oost-Duitsland) herenigd met West-Duitsland. Sindsdien is de Duitse bevolking met ongeveer 3,4 miljoen mensen toegenomen. Eind 2019 telde heel Duitsland maar liefst 83,2 miljoen mensen.
Audio
Door de Duitse hereniging van 1990 tot één Duitsland werd een einde gemaakt aan de periode van verdeeldheid tussen de voormalige DDR, Duitse Democratische Republiek (Oost-Duitsland) en BRD, Bondsrepubliek Duitsland (West-Duitsland).
Wel zijn de verschillen tussen Oost en West groot. Terwijl de westelijke deelstaten tussen 1990 en 2019 een toename zagen van bijna 5,5 miljoen mensen, zagen de vijf oostelijke staten (Brandenburg, Mecklenburg-Voor-Pommeren, Saksen, Saksen-Anhalt en Thüringen) hun bevolking afnemen met ruim 2 miljoen mensen. Vooral Saksen-Anhalt (de deelstaat ten westen van Berlijn) kende een forse leegloop. Daar is de bevolking in dertig jaar tijd met een vierde gekrompen.
Op de cover van het Jahresbericht zum Stand der deutschen Einheit is de façade van een huis in het Oost-Duitse Görlitz afgebeeld. Links zoals die in de jaren tachtig was: oud en vervallen, een ruïne. Rechts is te zien hoe het huis er nu bijstaat, opgeknapt tot een pronkstuk, beschrijft de nieuwssite tagesschau. Zo toont de bondsregering 30 jaar na de eenwording de situatie in Oost-Duitsland graag.
Er is veel bereikt, blijkt uit het jaarlijkse rapport over de stand van de Duitse eenheid. Dat werd woensdag, kort voor de viering van 30 jaar Duitse eenwording op 3 oktober, gepresenteerd door Marco Wanderwitz (CDU). Hij is de Ostbeauftragte, de adviseur van de bondsregering voor Oost-Duitsland. “Sommige dingen hebben wat langer geduurd dan gepland. Maar we kunnen op veel gebieden in principe zeggen: eenheid voltrokken, eenheid hersteld, eenheid bereikt.”
De studie meldt dat de migratie van Oost naar West sinds 2015 vrijwel gestopt is. Maar door de leegloop in de jaren 90 werden er te weinig kinderen geboren om de bevolking weer op peil te brengen. Ook migratie vanuit het buitenland heeft dat gat niet kunnen opvullen.
Oost-Duitsers hebben de democratie in 1989 en 1990 voor zichzelf bevochten, maar daarna was het snel gedaan met de inspraak en het mee mogen beslissen. Sinds de eenwording op 3 oktober 1990 gelden de West-Duitse politieke, economische en sociale systemen ook voor Oost- Duitsland. Veel Oost-Duitsers vinden dat ze die ‘opgelegd’ kregen en voelen zich tweederangs burgers. Dat bleek eerder deze maand weer uit een studie van de Duitse denktank de Bertelsmann Stiftung. Zo’n 60 procent van de ondervraagde Oost-Duitsers deelnemers gaf aan dat ze zich tweederangsburgers voelen. West-Duitsers hebben dat gevoel veel minder. Voor Oost-Duitsers is het feit dat ze uit Oost-Duitsland komen nog zeer belangrijk voor hun identiteit, terwijl West-Duitsers hun herkomst als minder relevant ervaren.
